Czy handel ludźmi istnieje naprawdę, czy to już zaprzeszła historia? A może tylko fikcyjne wątki z sensacyjnych filmów z przesadzoną dawką okrucieństwa? Czasem można odnieść wrażenie, że pomimo alarmujących faktów trudno nam przyjąć do wiadomości, że jest to problem na skalę światową, który rozprzestrzenia się w zatrważającym tempie, a co więcej, dotyczy nie tylko odległych terenów, ale ma miejsce także u nas w Polsce, może nawet obok nas. Większość państw na świecie są albo krajami pochodzenia ofiar, albo miejscem docelowym, bądź leżą na licznych szlakach tranzytowych. Często bywa, że dany kraj łączy wszystkie te wymiary. Tak właśnie jest w przypadku Polski. Pomimo trudności, jakie stwarza pozyskanie kompletnych danych statystycznych, mówi się o 27 milionach współczesnych niewolników. Wśród nich są kobiety, dzieci i mężczyźni. To oznacza, że dzisiejszy świat nie uporał się z porzuconym w poprzednich wiekach niewolnictwem, a wręcz przeciwnie – znajduje nowe, czasem jeszcze bardziej perfidne i wynaturzone jego formy. Ogromne zyski z handlu ludźmi, ok. 30 do 40 miliardów dolarów, stanowią po handlu bronią i narkotykami największe źródło dochodów zorganizowanej przestępczości.

Handel ludźmi – w społeczeństwie, pod pojęciem handel ludźmi, rozumie się przestępczy proceder obejmujący wszelkie działania ukierunkowane na wykorzystanie człowieka lub grupy ludzi, któremu towarzyszy naruszenie praw i godności osoby ludzkiej. Wyzysk ten jest związany ze stosowaniem przemocy psychicznej i fizycznej, w postaci gróźb, zastraszenia, bicia, gwałtów i obrażania uczuć. Może to być także użycie różnego rodzaju form przymusu, uprowadzenia, oszustwa, nadużycia władzy, czy wykorzystania słabości. Handlarze często żerują na psychicznym i fizycznym ubóstwie człowieka, czyniąc z niego źródło dochodu. Oprócz tego, sprawcy nie rzadko brutalnie wykorzystują ufną wiarę ofiar w pomoc i nadzieję na lepsze, szczęśliwe życie.

Handel ludźmi jest współczesnym niewolnictwem i przybiera różne formy: praca przymusowa, często w nieludzkich warunkach, wykorzystywanie w przemyśle erotycznym, zmuszanie do prostytucji, żebrania, do popełniania przestępstw, przymusowe małżeństwa, handel organami i inne formy wykorzystania.

Uwikłanie w handel ludźmi może przydarzyć się każdemu. Historie osób pokrzywdzonych potwierdzają, że sprawcy dysponują szerokim wachlarzem metod werbunku i manipulacji. Wśród ofiar są kobiety, mężczyźni i dzieci, z różnych środowisk i kultur.

Sprawcy wykorzystują najczęściej następujące metody werbunku ofiar:

na pracę – oszust obiecuje wysokie zarobki, często dużo wyższe od stawek rynkowych. Decyzję o wyjeździe często trzeba podjąć z dnia na dzień, a praca nie wymaga specjalnych kwalifikacji lub werbownik ich nie sprawdza. Praca, którą najczęściej oferują przestępcy, to praca w usługach (sprzątanie, pomoc w hotelach, klubach, restauracjach, opieka nad dziećmi, nad osobami starszymi, itp.), a także praca fizyczna na plantacjach, w fabrykach, czy innych zakładach.

na miłość – oszust nawiązuje emocjonalną relację z potencjalną ofiarą (najczęściej są to kobiety). Potrafi zainwestować w nią dużo czasu, zdobywa jej zaufanie i rozkochuje w sobie, poznaje ją i jej środowisko, co pozwala mu łatwo tą osobą manipulować i np. namówić do wyjazdu za granicę, a następnie szantażować, straszyć.

„mechanizm długu” – werbownik pożycza osobie pieniądze na przejazd za granicę, na mieszkanie, wyżywienie, by potem oczekiwać od niej posłuszeństwa i oddania wszystkich zarobionych pieniędzy. Sprawca często wymyśla „karne opłaty”, które stale powiększają dług. Bardzo często zadłużenie jest fikcyjne i służy tylko zmuszaniu ofiary do bezwzględnego połuszeństwa.

Poznanie i zrozumienie tego, co prowadzi do handlu ludźmi oraz wpływa na jego eskalację, jest sprawą niezmiernie istotną. Stanowi bowiem warunek podjęcia odpowiedniej i szeroko rozumianej profilaktyki oraz umożliwia skuteczne zapobieganie i zwalczanie tego procederu. Handel ludźmi, jako zjawisko wielowymiarowe i złożone, pozostaje w bardzo ścisłym związku z innymi problemami, które – zależnie od miejsca, czasu i sytuacji danego społeczeństwa – mogą w różnym stopniu występować i przyczyniać się do współczesnych form niewolnictwa.

Tylko przeciwdziałanie i współpraca na wielu płaszczyznach życia społecznego i międzynarodowego może pomóc wyeliminować zjawisko będące hańbą naszych czasów.

Wśród przyczyn postępującego zjawiska handlu ludźmi możemy wymienić:

Procesy globalizacji oraz związane z tym ubóstwo i bezrobocie

Brak edukacji i kwalifikacji

Brak perspektyw na zdobycie legalnej pracy, brak informacji dotyczących rzeczywistych warunków pracy

Wojny i konflikty zbrojne, sytuacje napięcia i prześladowań, zmiany systemów politycznych

Ruchy migracyjne i represyjna polityka państw wobec migracji

Nieskuteczne i źle stosowane prawo, niespójny system prawny, w tym brak należytej obrony interesów ofiar handlu ludźmi, zaniżone kary dla sprawców

Wysokie zyski sprawców przy małych nakładach finansowych i minimalnym ryzyku kary, co sprzyja wzrostowi zorganizowanej przestępczości

Dysfunkcje i patologia w rodzinie

Konsumpcyjny i egoistyczny styl życia, podwójna moralność

Niejednoznaczny stosunek społeczeństwa do prostytucji

Erotyzacja społeczeństwa, pornografia

Media – ukazujące handel ludźmi nie jako zbrodnię, ale jako temat erotyczny

Przyzwolenie społeczeństwa i obojętność

Oto sytuacje, które mogą wskazywać, że mamy do czynienia z handlem ludźmi:

Osoba nie posiada dokumentów, posiada tylko ich kopię lub fałszywe dokumenty; dokumenty zostały jej zabrane;

Osoba została porwana;

Osoba została uwiedziona;

Osoba wróciła z pracy za granicą i nie posiada żadnych pieniędzy; nie otrzymała wynagrodzenia za pracę, otrzymywała częściowe wynagrodzenie lub otrzymywała wyłącznie pieniądze na jedzenie;

Osoba musiała zarobić dziennie/tygodniowo z góry ustaloną kwotę; Osoba pracowała bez umowy o pracę lub umowa została zmieniona bez jej wiedzy;

Osoba wykonywała pracę inną niż uzgodniona przed wyjazdem, ktoś zorganizował jej pracę za uprzednią opłatą (płaciła za pośrednictwo), załatwił transport;

Osoba była zmuszana do pracy, do czynności seksualnych, do żebrania lub do popełniania przestępstw;

Osoba pracowała bez urlopu, bez odpoczynku, kilkanaście godzin na dobę, nie otrzymywała wynagrodzenia za nadgodziny; sen osoby był kontrolowany lub uniemożliwiany;

Osoba miała ograniczony lub uniemożliwiony dostęp do pomocy medycznej, do korzystania z toalety, wyżywienia, ubrania, art. sanitarnych;

Osoba posiada obrażenia mogące powstać w wyniku ograniczenia swobody poruszania (np. obtarcia na nadgarstkach lub kostce);

Wobec osoby była stosowana przemoc (fizyczna, słowna, seksualna; była świadkiem przemocy wobec innych osób), była okaleczana lub zmuszana do udawania kalectwa;

Osoba nie miała możliwości swobodnego kontaktu z rodziną (np. pisania sms-ów, odbierania połączeń lub mogła tylko dzwonić pod nadzorem osób trzecich) bądź została kompletnie odizolowana od rodziny;

Osoba przebywała w zamknięciu, pod ciągłą kontrolą i obserwacją; zakwaterowanie było blisko miejsca pracy, np. z ludźmi żyjącymi w podobnych warunkach, nie mogła nigdzie samodzielnie się poruszać oraz nawiązywać kontaktów;

Osoba podlegała kontroli lub wysokim karom za małe przewinienia (np. za brak wypracowania dziennej stawki, za zły ubiór, niezadowolenie klienta);

Osoba była przymuszana do spłaty rzekomego długu (za transport, dokumenty, pobyt, wyżywienie lub ochronę);

Osoba nie mogła zakończyć pracy i wrócić do domu wtedy kiedy chciała, nie mogła odmówić wykonywania określonych czynności, groziła za to kara;

Osoba w rozmowie i kontakcie sprawia wrażenie wycofanej, jakby nieobecnej, pełnej lęku, zaniedbanej;

Osoba ma obawy przed mówieniem otwarcie o tym co się stało, sprawia wrażenie, jakby zachowywała się według narzuconych poleceń;

W przypadku dziecka - nie jest świadome (nie zna celu) przeznaczenia „zarobionych” przez niego pieniędzy; jest nieadekwatnie ubrane do swojego wieku; ktoś składał mu obietnice wynagrodzenia finansowego lub innych korzyści za popełnianie drobnych przestępstw.

Identyfikacji osób pokrzywdzonych w procederze handlu ludźmi dokonuje Policja oraz Straż Graniczna.